Homilie 2 februari 2025,
feestdag “Opdracht van de Heer” & “Maria Lichtmis”
Eerste lezing uit de profeet Maleachi 3: 1-4
Evangelie volgens Lucas 2: 22-40
Op 2 februari – precies 40 dagen na Kerstmis – viert de Kerk een dubbele feestdag: er is enerzijds de “Opdracht van de Heer” en anderzijds “Maria Lichtmis”. Beide feesten worden verbonden met de lezing uit het evangelie volgens Lucas en er worden vijf personen genoemd: de vader (zonder naam) en moeder (Maria) van Jezus, het kind Jezus zelf, Simeon die wetgetrouw en vroom wordt genoemd, en Hanna die profetes wordt genoemd en een weduwe van 84 jaar is. En wellicht een beetje merkwaardig: alleen het evangelie volgens Lucas bevat deze passage over de opdracht in de tempel net zoals de passage die dan volgt over de 12-jarige Jezus in de tempel. Ik denk dat Lucas hiermee het centrale belang van Jeruzalem en de tempel op de voorgrond wil brengen en deze ‘verhaallijn’ vinden we doorheen zijn hele evangelie terug. Misschien (heel misschien?) is er hier een echo van de eerste lezing uit de profeet Maleachi en het heiligdom waar de Heer plots zal binnentreden en waar passende offers worden gebracht.
Als we nu proberen om de inhoud van de tekst uit Lucas wat beter te begrijpen valt op dat het begint met een verwijzing naar de wet van Mozes die voorschrijft dat een eerstgeboren jongen aan de Heer moet worden toegeheiligd door het brengen van een offer. Dat is de grond voor de naam van dit feest, dat eigenlijk beter “Opdracht van Jezus” zou moeten heten, want in de hele tekst is ‘de Heer’ telkens een verwijzing naar God en wordt Jezus geen enkele keer met deze titel aangeduid. Maar er is hier ook een verborgen haakje: volgens de tekst uit het boek Exodus die Lucas hier gebruikt, is de reden voor deze toeheiliging een daad van bescherming van de eerstgeborene opdat hij niet zoals alle eerstgeborenen in Egypte bij de tiende plaag door de engel van God zou worden omgebracht. Of zoals letterlijk in Exodus staat: hij moet worden vrijgekocht.
Lucas gaat hier niet verder op in behalve op het einde met de mededeling dat na het vervullen van alle voorschriften van de Wet des Heren de ouders en het kind terugkeerden naar hun stad Nazareth. Overigens: die voorschriften hielden ook in dat de moeder tot 40 dagen na de geboorte als ‘onrein’ werd beschouwd en een oudere benaming van dit feest was dan ook Purificatio Beatae Mariae Virginis – de Zuivering van de Heilige Maagd Maria (met naweeën
in de zogenaamde ‘kerkgang’ die na de hervormingen van het Tweede Vaticaans Concilie een stille dood is gestorven…).
Wat Lucas wel uitwerkt is wat er verder in de tempel gebeurt: de ‘openbaring’ van het kind door de lofzang van Simeon en het dankwoord van de profetes Hanna. En via de lofzang van Simeon komen we bij de notie van Lichtmis want het heil dat Simeon in dit kind herkent noemt hij “een licht dat voor de heidenen straalt, een glorie voor uw volk Israël”. Hier neemt Lucas als het ware een voorschot op het thema dat in Handelingen wordt uitgewerkt: de
heilsbetekenis van Jezus als de Gezalfde des Heren is niet beperkt tot Israël maar is universeel. Maar ook dat de impact van dit kind geen vrolijke uitstap wordt: “dit kind is bestemd … tot een teken dat weersproken wordt” en dan volgt er een soort lijdensvoorspelling gericht tot Maria want “uw eigen hart zal door een zwaard worden doorboord”. En voor zover we daar bronnen over hebben is er al in de vroege Kerk de combinatie gemaakt tussen de metafoor van het licht en de figuur van Maria wat onder andere vorm kreeg in een kaarsenprocessie (in het Engels heet 2 februari niet voor niets Candlemas Day) en ontwikkelde zich de traditie de opdracht van Jezus in de tempel ook te benoemen als het feest van Maria Lichtmis. Het was immers Maria die dit ‘Licht’ ter wereld heeft gebracht en de kaarsen zijn een eerbetoon aan haar. Het accent verschuift dan weer met de profetes Hanna waarover Lucas heel beknopt blijft: zij is voortdurend in de tempel om God te dienen en bij het zien van Jezus dankt zij God en spreekt over het kind tot allen die de bevrijding van Jeruzalem verwachten. Zo brengt Hanna nog een extra betekenis van dit kind ‘aan het licht’: de bevrijding of verlossing van Jeruzalem.
Her en der las ik dat er een neiging is om meer klemtoon te leggen op de opdracht in de tempel dan op lichtmis. Of met andere woorden: meer Jezus en minder Maria. Ik zou er voor pleiten om dit dubbel-feest met goede wortels in de traditie te behouden – te behoeden, zelfs.
Amen.
Jan Jans